Algıda Seçicilik: Zihnimizin Bize Oynadığı Oyunlar ve Dijital Algoritmaların Gölgesi

Hiç başınıza geldi mi? Aklınızdan bir konu, bir ürün veya bir fikir geçer ve o gün içinde ya da birkaç gün sonra sanki evren size o şeyi göstermek için seferber olmuş gibi, her yerde onunla ilgili bir şeyler görmeye başlarsınız. Bir anda o şarkı radyoda çalar, arkadaşınız o konudan bahseder, Instagram'da bir reklamı karşınıza çıkar ya da bir köşe yazısında o fikre rastlarsınız. Bu bir tesadüf mü, yoksa zihnimizin bize oynadığı bir oyun mu? İşte tam da bu noktada algıda seçicilik kavramı devreye giriyor.

Peki, aklımızdan geçenlerin bize her yerden "gülümsemesi" gerçekten algıda seçicilik mi, yoksa dijital dünyanın karmaşık algoritmalarının bir marifeti mi? Gelin, bu ilgi çekici konuyu birlikte inceleyelim.

Algıda Seçicilik Nedir? Zihnimiz Neye Odaklanır?

Algıda seçicilik, duyularımıza ulaşan sonsuz bilgiden sadece belirli bir kısmına odaklanma yeteneğimizdir. Zihnimiz, tüm uyaranları aynı anda işleyemez; bu nedenle bilinçli veya bilinçsiz olarak bazılarını seçer, bazılarını ise filtreler. Bu durum, özellikle dikkatimizi çeken, ihtiyaç duyduğumuz, bize ilginç gelen veya duygusal olarak bağlantılı olduğumuz bilgilere karşı daha hassas olmamız anlamına gelir.

Örneğin, yeni bir araba modeli almayı düşündüğünüzde, aniden trafikte o modelden onlarca görmeye başlamanız buna iyi bir örnektir. Daha önce de o arabalar trafikteydi, ancak sizin zihniniz onlara odaklanmadığı için onları "fark etmiyordunuz". Şimdi ise o bilgi sizin için relevan hale geldiği için beyniniz otomatik olarak onu filtrelemeyi bırakır ve size sunar.

Peki, Aklımızdan Geçenleri "Görmeye Başlamamız" Algıda Seçicilik midir?

Evet, bu durum genellikle algıda seçiciliğin bir tezahürüdür. Aklınızdan bir konu geçtiğinde, beyniniz o konuyu öncelik listesine alır. Beyniniz adeta bir "arama motoru" gibi çalışmaya başlar ve çevrenizdeki bilgi bombardımanı içinde o konuyla ilgili anahtar kelimeleri, görselleri veya sesleri yakalamaya programlanır. Daha önce fark etmediğiniz detaylar, şimdi dikkat eşiğinizi aşarak bilinçaltınızdan bilincinize yükselir. Bu durum, "retiküler aktivasyon sistemi" olarak bilinen beyin mekanizmasıyla da açıklanabilir (Snyder, 2018).

Bu bir tür "filtreleme yanılsaması"dır. O bilgiler zaten oradaydı, ancak siz onlara odaklanmadığınız için onları "görmüyordunuz". Şimdi zihinsel odağınız değiştiği için onları fark ediyorsunuz.

Algoritmanın Gölgesi: Facebook ve Instagram Reklamları

Ancak bu noktada işler biraz daha karmaşıklaşıyor. Günümüz dijital dünyasında, aklımızdan geçen bir ürünün veya fikrin karşımıza çıkması her zaman sadece algıda seçicilikle açıklanamaz. Özellikle Facebook, Instagram gibi sosyal medya platformlarının ve diğer dijital mecraların reklam algoritmaları, bu fenomeni daha da güçlendirir ve bazen de tamamen farklı bir boyuta taşır.

Bu platformlar, sizinle ilgili devasa miktarda veri toplar:

• Arama Geçmişiniz: İnternet üzerinde yaptığınız aramalar.

• Tıklamalarınız ve Beğenileriniz: Hangi gönderilere tıkladınız, neleri beğendiniz.

• İzlediğiniz Videolar: Hangi içeriklere ne kadar süreyle baktınız.

• Demografik Bilgileriniz: Yaş, cinsiyet, konum, ilgi alanlarınız.

• Konum Bilgileriniz: Gittiğiniz yerler, bulunduğunuz mağazalar.

• Uygulama Kullanımınız: Hangi uygulamaları ne sıklıkla kullandığınız.

Bu algoritmalar şu şekilde çalışır:

1. Profil Oluşturma: Topladıkları bu verilerle sizin dijital bir profilinizi oluştururlar. Bu profil, ilgi alanlarınızı, satın alma alışkanlıklarınızı, siyasi görüşlerinizi ve hatta ruh halinizi bile tahmin edebilir (Zuboff, 2019).

2. Davranışsal Hedefleme: Eğer bir ürün veya konu hakkında internette arama yaptıysanız, bununla ilgili bir gönderiyi beğendiyseniz veya bir arkadaşınızla o konuda mesajlaştıysanız (kişisel verilerin korunması kanunları dahilinde ve platformların kullanım koşulları çerçevesinde), algoritmalar sizin o konuya "ilgi duyduğunuzu" algılar.

3. Reklam Sunumu: Bu ilgi alanlarınıza göre, ilgili reklamverenlerin ürünlerini veya içeriklerini size göstermeye başlarlar. Bu durum, aklınızdan geçen bir şeyi daha "tesadüfen" görmenize neden olurken, aslında bu "tesadüf" yüksek oranda hedeflenmiş bir pazarlama stratejisinin sonucudur.

Dolayısıyla, aklınızdan geçen bir şeyin reklam olarak karşınıza çıkması, hem algıda seçicilik hem de algoritma hedeflemesinin bir birleşimidir. Algoritma, sizin ilgilerinize göre o reklamı zaten size sunacaktı, ancak siz o konuyu düşündüğünüzde zihniniz o reklamı daha kolay fark etti ve dikkat eşiğiniz yükseldi. Bu iki mekanizma birbirini güçlendirerek, size o "sanki beni dinliyorlar" hissini verir.

Sonuç: Farkındalığımızı Korumak

Aklımızdan geçenlerin çevremizde belirginleşmesi, zihnimizin dikkat çekici bir özelliğidir. Bu, beynimizin karmaşık veri akışını yönetme ve bizim için önemli olanı filtreleme yeteneğinin bir göstergesidir. Ancak dijital çağda, bu doğal algıda seçicilik mekanizması, güçlü reklam algoritmaları tarafından yönlendirilebilir ve manipüle edilebilir.

Bu durum, dijital tüketim alışkanlıklarımız ve bilgiye nasıl ulaştığımız konusunda daha bilinçli olmamız gerektiğini gösterir. Her gördüğümüz reklamın veya içeriğin, sadece "tesadüf" olmadığını, büyük veri analizi ve gelişmiş algoritmaların bir sonucu olabileceğini anlamak, dijital okuryazarlığımızı artırmanın önemli bir parçasıdır. Kendi zihnimizin ve dijital platformların nasıl çalıştığını kavramak, hem daha bilinçli tüketiciler olmamızı sağlar hem de dikkatimizi nereye yönlendireceğimiz konusunda daha fazla kontrol sahibi olmamıza yardımcı olur.

Siz de bu tür "tesadüfler" yaşadınız mı? Algıda seçicilik ve algoritmaların etkileşimini nasıl değerlendiriyorsunuz? Yorumlarda paylaşın!

Referanslar:

• Snyder, L. (2018). The Science of Serendipity: How the World Is Always Sending You Synchronistic Signals. Llewellyn Worldwide. (Retiküler aktivasyon sistemi ve algıda seçicilikle ilgili genel bilgiler için).

• Zuboff, S. (2019). The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New Frontier of Power. PublicAffairs. (Dijital platformların veri toplama ve algoritmik hedefleme mekanizmalarıyla ilgili detaylı bilgi için).

• Khan, U., & Khan, H. (2019). Understanding Consumer Behavior in the Age of Social Media: A Psychological Perspective. Emerald Publishing Limited. (Sosyal medya algoritmalarının tüketici davranışları üzerindeki etkisi için).